Ričard Zimler

Ričard Zimler je rođen 1956. u Njujorku. Pošto je diplomirao na studijama uporedne religije i žurnalistike, osam godina je radio kao novinar, uglavnom u oblasti San Franciska. Godine 1990. se seli u portugalski grad Porto, gde danas radi kao predavač na tamošnjem univerzitetu.

U poslednjih nekoliko godina objavio je više od dvadeset kratkih priča i tri romana: Nesveti duhovi, Anđeoska tama i Poslednji lisabonski kabalista. Romani su se pojavljivali na listama bestselera u deset različitih država i autoru doneli brojne nagrade, među kojima i Nagradu za nacionalni doprinos umetnosti.

Zimler takođe piše i za Los Angeles Times i nekoliko književnih magazina. Njegov novi roman Lov na ponoć tematski je povezan sa prethodnim, Poslednjim lisabonskim kabalistom.

 Intervju sa Vujicom Ognjenovićem
 Knjiga koja je vratila Lisabon iz 1506. godine

Sefardski Jevreji su bili protjerani iz Španije i Portugalije pred kraj 15. i početkom 16. vijeka i trebalo je da sebi nađu nova staništa u Turskoj, na Balkanu, Sjevernoj Africi, Grčkoj...

Američki pisac Ričard Zimler rođen je 1956. godine u Njujorku. Završio je studije komparativne religije i novinarstva, a od 1990. živi u Portugaliji, u Portu, gdje na Univerzitetu predaje novinarstvo. Autor je brojnih knjiga priča i tri romana, od kojih je Posljednji lisabonski kabalista doživio svjetski uspjeh. O ovom bestseleru koji je kod nas objavila beogradska kuća Laguna, Ričard Zimler za Pobjedu kaže:

„Posljednji lisabonski kabalista” je istorijski roman, zasnovan na istinskim događajima koji su se desili u Lisabonu 1506. godine. Tada je, u talasu rastućeg antisemitizma, na glavnom gradskom trgu ubijeno i spaljeno 2.000 Jevreja, a mnogo njih je prisilno preobraćeno u hrišćanstvo. Na drugom nivou romana odigrava se misterija u kojoj mladi jevrejski iluminator rukopisa, Berekija, pokušava da otkrije ko je za vrijeme tog pogroma ubio njegovog dragog ujaka Abrahama, moćnog jevrejskog mistika. Međutim, na jednom dubljem nivou, to je priča o duhovnom putovanju kroz koje Berekija treba da prođe da bi shvatio zašto su se strašni događaji uopšte desili. On želi da sazna i shvati zašto su njegov ujak i mnogi drugi ljudi pobijeni. On takođe želi da otkrije šta znači svo to nasilje i teror, ne samo za njegovu porodicu, već za cijelu jevrejsku zajednicu, svijet, ali i Boga. Na posljednjim stranicama knjige on daje objašnjenje događaja. To je, čini mi se, interpretacija kroz koju je izražena velika misaona poruka i moć ovoga romana.

Bio sam veoma zainteresovan da napišem tu knjigu. Uložio sam godinu dana kako bih istraživao sve detalje, kako bi u knjizi bili vjerodostojni. Na primjer, trebalo je znati kakvu su odjeću nosili ljudi toga doba, i šta su jeli. Pročitao sam oko 30 različitih knjiga o Portugaliji iz 15. i 16. vijeka, sve dok Lisabon toga doba nije oživio u mojoj glavi, a potom sam počeo da pišem. Bilo mi je potrebno dvije godine da završim roman. Mnogi čitaoci širom svijeta rekli su mi da sam ovom knjigom vratio Lisabon iz 1506. godine, što me je, priznajem, učinilo zadovoljnim.

Još veći izazov za mene bio je osjećaj da sam, u jednu ruku, obavio komemoraciju za tih 2.000 Jevreja ubijenih u Lisabonu. Oni su za mene bili istinski ljudi, na sebi sam osjećao težinu njihovih života, kao i smrt.

Kako ste pronašli inspiraciju za knjigu Posljednji lisabonski kabalista? Koliko je u ovoj knjizi imaginacije, a koliko istinitih događaja?

- Bio sam veoma uznemiren dok sam pisao ovu knjigu, jer ne možete se osjećati lijepo ako znate da su Jevreji u Portugaliji tek tako proganjani i ubijani. To me je ljutilo. I bio sam naročito ljut zbog tih strašnih događaja, jer se danas u Portugaliji o njima ne govori, pa čak se ne spominju ni u tekstovima školskih udzbenika. Time mi je postalo jasno da većina ljudi želi da zaboravi šta se zaista desilo u Lisabonu 1506. godine, međutim, ja sam ipak htio da se to na neki način upamti! I, upravo mi je to htjenje davalo energiju i odlučnost. Ljutnja je bila moja baterija.

Glavni likovi romana Posljednji lisabonski kabalista su izmišljeni, jer ne bih se osjećao baš ugodno da ljudima koji su zaista postojali stavljam moje riječi u usta. Međutim, svi drugi detalji u knjizi su istiniti – čak i mali događaji, poput onog kada je kralj Manuel naredio da krave šetaju ulicama Lisabona kako bi “upile klicu kuge”.

Pišete o dijaspori sefardskih Jevreja. Zašto vam je ta tema posebno inspirativna?

- Sefardski Jevreji su imali naročito dramatičnu istoriju. Bili su protjerani iz Španije i Portugalije pred kraj 15. i početkom 16. vijeka i trebalo je da sebi nađu nova staništa u Turskoj, na Balkanu, Sjevernoj Africi, Grčkoj i mnogim drugim zemljama. Tako je stvorena velika nepravda, ali im je na taj način dato da stvore divne kulturne različitosti koje su fascinantne i čudesne. I još jedna činjenica – u Španiji i Portugaliji oni su bili prisilno preobraćani, tako da su u javnosti bili pod maskom, van svojih domova odavali su utisak da su hrišćani, a u kući, iza zatvorenih vrata, sprovodili su svoje jevrejske običaje. To je situacija velikog unutrašnjeg konflikta i ja sam je iskoristio u svom pisanju.

Kada čitamo knjige o stradanju Jevreja to su najčešće o Holokaustu ili o njihovom progonu iz Istočne Evrope. Gdje su, po Vašem mišljenju, korijeni jevrejskih patnji?

- To je veoma teško pitanje i na njega su pokušali da daju odgovor mnogi istoričari i filozofi. Ja smatram da ljudska bića često imaju nepovjerenje prema “drugima” – prema ljudima koji pripadaju drugoj religiji, imaju drugu boju kože, ili stil oblačenja. Vladari – kraljevi, kraljice, premijeri, diktatori – znali su, ponekad, da to nepovjerenje preokrenu u mržnju i proganjanje pomoću veoma moćne propagandne kampanje. To je učinio i Hitler tokom 1930-ih, isto je to često činila i crkva u srednjem vijeku. Oni su preokrenuli Jevreje u “neprijatelje”.

Naravno, nije se to samo dešavalo Jevrejima. I drugi narodi, poput Jermena stravično su propatili. Te monstruozne propagandne kampanje protiv manjinskih grupa mogu biti efikasne bilo gdje i uperene protiv svake manjinske populacije. One uspijevaju u situacijama nestabilnosti – kada bijesni građanski rat, za vrijeme ekonomske krize ili u situacijama haosa. Kada su ljudi zabrinuti, gladni, napaćeni, kada zastane legalni sistem ili zavlada represija, lakše je preokrenuti ljude ka nepovjerenju, bijesu i mržnji – i na kraju ka masovnim ubistvima i genocidu.

„Posljednji lisabonski kabalista” je takođe priča o drugom licu religije. Da li je i danas, nekoliko vjekova poslije, religija zaista toliko jaka?

- Veći dio zapadnog svijeta se promijenio, u smislu shvatanja da je sada moguće biti hrišćanin ili Jevrejin bez aktivnog vjerovanja u Boga ili odlaska u svoje bogomolje. Drugom riječju, osoba može identifikovati sebe kao prosvećenog hrišćanina, ali sa neispunjenim religijskim obavezama. U Americi i Evropi mi danas imamo slobode kakve ljudi nijesu imali prije pet vjekova. Na primjer, u kulturološkom smislu ja pripadam dijelu jevrejske tradicije, ali se ne pridržavam jevrejskih pravila ishrane ili vjerovanja u ličnost Boga. U 16. vijeku Jevreji nijesu mogli govoriti i pisati tako otvoreno. On ili ona, bili bi mučeni i proganjani. Ni hrišćani nijesu mogli reći otvoreno da ne vjeruju da je Hrist bio Mesija. Tako da je, u tom smislu organizovana religija izgubila moć.

Za razliku od 500 godina ranije, mi takođe imamo legalne sisteme koji odvajaju religiju od državne uprave. Po mom mišljenju to je sjajna stvar. Demokratske vlade moraju biti nezavisne i svjetovne. Jedan detalj vrijedan pomena je da fundamentalističke religije čine da dobiju moć u mnogim mjestima, na primjer u Americi. Ti ljudi vjeruju u literarnu interpretaciju svetih knjiga i skloni su da vjeruju da su sve druge religije – i ljudi – inferiorni ili čak zli. Mišljenja sam da su oni veoma opasni.

Šta nam možete više reći o Kabali, hebrejskoj tajanstvenoj tradiciji?

- Istoričari kažu da se Kabala javlja u dvanaestom vijeku, u Provansi, na jugu Francuske. Odatle se raširila svuda po jevrejskim dijasporama – u Portugaliju, Španiju, Njemačku, Poljsku, i svuda gdje je bilo jevrejskog življa. Kabalisti su vjerovali da je moguće imati direktan kontakt, čak i jedinstvo sa Bogom ili transcendentnom realnošću. Da bi se postiglo to tajanstveno stanje praktikovane su duhovne vježbe, poput meditacije. Kabala ima i usmenu i pisanu tradiciju, i na hiljade knjiga ispisali su kabalisti od 12. vijeka naovamo, a mnogi od njih dali su tajanstvenu interpretaciju Starog Zavjeta. Ideja, temeljna za Kabalu, je da se Bog samo može spoznati kroz Njegove kreacije, kroz ono što nazivamo emanacijom, kroz ljudsko postojanje, boje, emocije, muziku i sve drugo. Ali, iznad svega, kroz Stari Zavjet.

Ono što je bilo važno za mene dok sam pisao Posljednjeg lisabonskog kabalistu je činjenica da su kabalisti pokušali da daju simboličnu interpertaciju svijeta i dešavanja u njemu.

Kritika kaže da ste vi američki Umberto Eko. Da li vam je zaista uzor ovaj italijanski pisac?

Laska mi kada me porede sa Umbertom Ekom, ali on nije imao uticaja na moje pisanje i mišljenje. Mislim da nas porede zato što obojica pišemo istorijske romane na jednom dubljem misaonom nivou. Moji omiljeni pisci su ljudi poput Dostojevskog, Kafke, Foknera, Henrija Milera. Oni pišu o velikim temama – o životu, smrti, prijateljstvu, solidarnosti, izdaji, ljubavi, hrabrosti – i to su teme koje i mene opsjedaju.

Miris kiše na Balkanu

* Znate li da i o sefardskim Jevrejima piše i beogradska književnica Gordana Kuić?

- Interesantno je što me to pitate. Prije 10 godina čitao sam u književnom časopisu London Magazine prikaz o knjizi Miris kiše na Balkanu. Zvučalo mi je fascinantno, i tada sam pokušao da u knjižarama pronađem knjigu, ali nije postojao prevod na engleski. Potom, u martu 2003. godine posjetio sam u Parizu književni skup o sefardskoj književnosti. Gordana Kuić bila je jedna od prisutnih, pored drugih književnika kao što su Katerina Klement iz Francuske, Solmaz Kamuran iz Turske i Angel Vagenštajn iz Bugarske. Bilo je lijepo govoriti sa Gordanom, koja mi se, ako se ne varam, predstavila kao Ana Gord. Pričala mi je o velikom uspjehu Mirisa kiše na Balkanu i o tome kako još nije pronašla engleskog izdavača. Tako da sam se veoma zainteresovao da pročitam sve njene knjige, ali ću morati da pričekam dok ne budu prevedene na engleski ili portugalski, jezike koje tečno govorim.

Omiljeni pisac – Miguel Torga

* Živite u Portugaliji. Šta nam možete reći o savremenim portugalskim piscima?

- Žoze Saramago proda na hiljade i hiljade knjiga u Portugaliji i svaki njegov novi roman donosi mu enormnu količinu publiciteta. Međutim, meni se ne dopada posebno njegovo pisanje. On jeste veoma talentovan, ali čini mi se da ne može da stvori dovoljno realistične i očaravajuće likove. Kao čitalac, potrebno mi je da vjerujem kako je u redu da likovi postanu emocionalno upleteni u knjigu. Sklon sam da kažem da su njegovi romani veoma hladni. Ja mu nijesam privržen ni kao javnoj ličnosti. On je vatreni komunista koji je dao podršku mnogim diktaturama, uključujući i onoj na Kubi. Moj omiljeni moderni portugalski pisac je Miguel Torga. On piše izvanredne kratke priče čija se radnja dešava u 1940-im godinama, a u sličnom stilu kao Vilijam Fokner. On piše o ruralnim ljudima i okrutnostima njihovih patnji.

Glas ljudi na udaru istorije

Veoma me interesuju ljudi koji se bore na marginama raznih društava. Jevreji su samo jedan primjer. Mišljenja sam da je veoma intresantno pisati o Ciganima u Evropi ili o Abordzinima u Australiji. Činjenica je da sam ja Jevrejin, onda pisanje o Jevrjima za mene predstavlja prirodan izbor. Ja takođe volim da pišem o ljudima koji su mučeni i proganjani, jer nalazim da je uzbudljivije pisati o muškarcima i ženama koji su pokazali veliku hrabrost da prebrode najstrašnije teškoće. Interesuju me ljudi koji su na udaru istorije, koji pate zbog zlih vladara i institucija, čije su glasovi tradicionalno oduzimali oni koji su pobjeđivali. Želio sam da takvima dam glas u svojim knjigama.

Vujica Ognjenović