„Prvi krstaški rat“ Pitera Frankopana: prikaz knjige

Ciklusi epskih pesama nastalih tokom Prvog krstaškog rata su poput debi albuma Led Cepelina – odzvanjaju istim smelim akordima koji se se orili i tokom Drugog, Trećeg i Četvrtog krstaškog rata. U njima je prikazano zapadnjačko viđenje Vizantijskog cara, kao izdajnika koji igra na dve strane, gaji simpatije prema islamu, i koji je svesno poslao skoro osamdeset hiljada vojnika u njihovu smrt. Ovaj zajedljivi portet živeo je vekovima, a zapečaćen je u 18. veku, kada je Edvard Gibon tvrdio, greškom, da je careva udovica na njegovom grobu ugravirala natpis: „Umro si kako si i živeo – kao licemer“.

Oksfordski istoričar Piter Frankopan smatra da ovi navodi nisu tačni. Njegova ambicija je da restaurira portret Aleksija Prvog i da ga postavi na zasluženo mesto u istoriji, mesto sa koga su ga francuski i italijanski hroničari uklonili – i pokaže da je on bio zaslužan za širenje jedanaestovekovne Evrope, koja je bila skoro na umoru. „Nakon više od 900 godina provedenih u mraku, Aleksije Prvi bi trebalo da ponovo zauzme ključno mesto u istoriji Prvog krstaškog rata“.

Prvi krstaški rat je preoblikovao srednjovekovni svet. Podeljena crkva i papa su ponovo uspostavili svoj autoritet, utabana je staza za reformaciju, a to je ujedno bio i „jedan od istorijskih događaja o kojima se najviše pisalo“. Pa ipak, priča o njemu je jednostrana, tvrdi Frankopan, i u njoj dominira zapadnjačko viđenje dođaja u kojima se preuveličava uloga princa Boemunda, koji je tri puta bezuspešno pokušao da osvoji Efes, i koji čak nije ni bio prisutan prilikom pada Jerusalima 1099. godine.

Frankopan deluje kao kakav vizantijski ratnik koji opisuje kako su nastale i ko je izmislio domišljate leteće bombe: „Premazivao je ptiće mešavinom borove smole, voska i sumpora, palio ih i puštao nazad u gnezda unutar opsađenog grada“. Naučno, ali ipak pristupačno, bespogovorno zagovarajući ideju, „Prvi krstaški rat“, podiže mnogo prašine.

Frankopan se u pisanju oslanjao na delo „Aleksijada“ čije je pisanje dovršila Aleksejeva Ana Komnin, a koju je započeo njen suprug Nićifor Vrijenije. Jedini problem je što Ana u svojim spisima ne pominje kako je došlo do krstaških pohoda, tek neku reč o toku borbi. Za svoju knigu, Frankopan je morao da se oslanja na francuske i italijanske izvore, i da donosi zaključke na osnovu njih.

On dovodi u pitanje Aninu verziju u kojoj je Vizantija bila na korak od toga da izgubi Malu Aziju od Turaka pre nego što je njen otac zauzeo moć, i napominje da je moguće da se okupacija Nikeje i Antiohije od strane Turaka desila uz Aleksijev prećutni pristanak, pa i na njegov poziv, kako bi doneo stabilnost svojim istočnim provincijama. Frankopan pokušava da popravi ugled nekim vizantijskim komandantima, poput Tatikija, koji je svoj odrezan nos zamenio zlatnim, i koga su krstaši optuživali da je pogazio obećanje da će poslati brodove kako bi pomogao opsadu Antiohije „On je lažljivac“, glasi presuda autora dela Gesta Francorum, „i to će zauvek ostati“, jedan od boljih zapadnjačkih hroničara. Zapravo, Tatikije jeste poslao brodove.

Krstaši su 1905. godine na molbu Aleksija za pomoć marširali zapanjujućih 3000 kilometara kako bi mu pomogli u opsadi Antiohije i borbi protiv Turaka. Aleksije je mudro osvojio Jerusalim, videvši u tome korist koja bi „trebalo da nanese emotivnu štetu Turcima“. Već oslabljena papska stolica je Aleksijev poziv za ustanak shvatila kao božiji znak da ujedini razjedinjenu crkvu i dva sveta rimska carstva. Papa Urban drugi se odjednom pretvorio u putujućeg propovednika koji zagovara Džihad, potpaljujući religioznu histeriju relikvijama Pravog Krsta koje su poslate iz Konstantinopolja. Odlazak u Raj je bio garantovan svima koji su 15. avgusta krenuli sa vojskom da oslobode sveti grad. Iako „nije bilo jasnog plana“, odziv ljudi je bio izvanredan. Dok su krstaši konačno stigli do Antiohije, cilj ekspedicije se već promenio, a brojčanost je naglo opala zbog razbojništva, bolesti i gladi.

Autor ove knjige je izuzetno uverljiv kada govori o logističkoj podeli hrane među vojskom. On pravi grafik napretka krstaša samo na osnovu njihove ishrane: prvo su jeli samo najbolje parčiće mesa, da bi na kraju, u očaju, završili proždirući bilje, pacove, žitarice koje bi pronašli u izmetu, konjsku krv, i, na kraju, čak i životinjske kože i zrnevlje žita koje nađu u balezi.“

Sve u svemu, „Prvi krstaški rat“ je ubedljivo i sveže delo. Očekujemo od Pitera Frankopana još ovakvih knjiga, pisanih na jedinstven i drugačiji način, mimo diskursa popularnih istoričara.

Izvor: telegraph.co.uk