Prikaz romana „Mundo Libre“: Heroj revolucije

Pripovest o heroju Kubanske revolucije Ernestu Če Gevari predočena je u Krstićevom romanu sa pozicije sveznajućeg pripovedača. Kako je posredi romaneskna obrada istorijskih događaja, to je signal da je autorova namera bila da, kroz koliziju činjenica i fikcije, oblikuje neku vrstu istine čiji status, u svetu njegovog književnog dela, neće biti upitan. Da je posredi svestan poetički izbor, sugeriše i naznaka koja samom narativnom činu prethodi – pripovedanje je „inspirisano istinitim događajima“ – kao i dopunski tekstovi – Važni datumi u životu Ernesta Če Gevare i Dodatak, sa mapom kretanja gerilaca kroz Boliviju – čija dokumentarna priroda potkrepljuje i ilustruje romaneskni tekst. Samo pripovedanje je, osim toga, protkano citatima iz autentičnih spisa koji su obeležili Če Gevarin život, od njegovog dnevnika iz Bolivije do oproštajnog pisma Fidelu Kastru. Na taj način, u poetičko središte Krstićevog romana dolazi pitanje istine, to jest odnosa između istorijskog događaja i njegove pripovedne interpretacije. Zasnivanje fikcionalne naracije na dokumentu nas, sa druge strane, vraća knjizi o herojima revolucije koja je prethodila Kubanskoj – „Grobnici za Borisa Davidoviča“ Danila Kiša.

„Mundo Libre“ ima okvirnu priču koja nije simetrična. Tematski je orijentisana na događaje nakon Gevarine smrti, na sudbinu njegove materijalne i duhovne ostavštine, a posvećeni su joj prološko poglavlje i čitav treći deo romana; pripovedanje o poslednjim danima Čeovog života u taj okvir utisnuto je retrospektivno, povratkom naratora u prošlost. Ono što u prološkom poglavlju počinje prizorom pronošenja Čeovog leša ulicama Valjegrandea, završava se, na poslednjim stranicama romana, pokličima mase „Če je živ!“; beli platneni zmaj – simbol junakovih snova o slobodi, koji su ga pokretali od detinjstva – u prološkom poglavlju se otkida i gubi, ali se sada vraća i lebdi nad pobunjenom masom na ulicama La Paza, simbolizujući večno prisustvo Gevarinog duha. To su preokreti koji osiguravaju celovitost okvirne priče, obeležavajući istovremeno i semantički pravac romana.

Simbolički put od smrti ka vaskrsenju dovodi ovaj narativ u neposrednu vezu sa hrišćanskim predanjem, a lik kubanskog revolucionara sa Isusom Hristom. Na planu karakterizacije junaka i njegovog odnosa prema saborcima ove analogije su umnogostručene.

Faze u razvoju radnje, naglašene trodelnom strukturom romana i podnaslovima „Poslednja večera“, „Ispovest u Igeri“ i „Ustani, Antonio“, asocijativno su povezane sa više prelomnih događaja iz novozavetne istorije, od Tajne večere do preobraćenja Svetog apostola Pavla. Likovi Kambea, saborca koji izdaje „učitelja“ i nakon toga izvršava samoubistvo, kao i Hulije Kortez, za koju su vezani motivi seksualnosti i objave trijumfa mrtvog Čea, analogni su likovima Jude Iskariotskog i Marije Magdaline. Epizode lečenja gubavaca, lomljenja hleba kojim, iako ga je premalo, treba nahraniti mnoge borce, kao i koračanja gerilca čija je noga zahvaćena gangrenom takođe imaju jevanđelske uzore. Čeov san o ocu, kroz koji progovaraju njegove sumnje u smisao borbe i žrtvovanja, mogao bi se dovesti u vezu sa kušanjem koje je Hristos podneo u pustinji, dok je prizor besnih pasa – goniča koji se pred Čeom umiljavaju u analogiji sa scenom iz Getsimanskog vrta, u kojoj narod koji je „s noževima i koljem“ došao da uhvati Hrista, pred Njim pada ničice. Sudbina sadržine Gevarinog ruksaka takođe podseća na događaje od Velikog petka, kada rimski vojnici međusobno dele haljine raspetog Hrista. U očima prijatelja, kao i neprijatelja, junak ovog romana ima „mesijansku harizmu“, neprikosnoveni je moralni autoritet; nazivan je duhovnim ocem i bogom. Njegov nadimak Komandante motiviše gerilce na natčovečanske napore; identifikovan sa revolucijom, Če živi u njihovim srcima, kao što Hristos živi u srcima pobožnih.

Iz toga proishodi da je lik Ernesta Če Gevare u ovom romanu sistematski građen prema jevanđelskom obrascu; momenti intimnog i ljudskog – unutrašnja borba, napadi astme i čežnja za porodicom – poslužili su pripovedaču za naglašavanje razmera njegovih odricanja i požrtvovanosti.

Elementi epskog podviga – neustrašivost u neravnopravnoj borbi, otpornost na metke, stiskanje zuba i muško trpljenje – nagoveštavaju pak ideološku korekciju tog obrasca. Ona je suštinska: Čeovo „uznošenje“ – putanja platnenog zmaja aluzija je na Hristovo vaznesenje – dešava se bez Božije pomoći, na horizontu ateističke vizije sveta, u kojoj mučenik revolucije nije svetitelj, već heroj. Analogije između Gevarine romaneskne biografije i „Novog zaveta“ imale su, tako, ulogu da, na fonu hrišćanskog predanja, posredno objave ustnovljenje novog moralnog orijentira, komunističkog i ateističkog, pripisujući mu globalno poznat Če Gevarin lik.

Tako dolazimo do prave prirode ovog romana: iako se temelji na dokumentovanim događajima i na biografijama istorijskih ličnosti, on se pripovedno ne kreće u polju istorijske istine već mita. Zasnivajući radnju na sukobu dobra i zla, a ideološki potencijal narativa na crno-beloj slici sveta i veri u jednostavne istine – da izdajnici smrde a gerilci ne, čak ni kada imaju gangrenu ili dok im tela gore, da su bolivijski vojnici lopovi i razvratnici a Čeovi saborci romantični ljubavnici i porodični ljudi, da narod može, širom sveta, spontano da izađe na ulice kako bi jednom čoveku odao počast – sugerišu značaj koji je mitska svest imala u procesu nastanka ovog romana, i koji bi ona sada trebalo da ima i u procesu njegove recepcije. Od idealnog čitaoca, koji je implicitno takođe kreiran u tekstu, očekuje se da se, bez preispitivanja, poistoveti sa perspektivom Komandanteovih saboraca, obeleženoj divljenjem i oduševljenjem, odnosno da u toj mitskoj svesti i sam uzme udela; u suprotnom, patos romana mogao bi da bude interpretiran u pogrešnom ključu, grotesknom ili komičkom.

Istorijska kontroverza – o prekom sudu i streljanjima u La Kabanji, gde je Če Gevara bio upravnik zatvora – ostaje stoga na marginama ovog romana: njegov pravi predmet, strogo uzev, i nije istorijski Komandante, već lik sa najprodavanije majice na svetu, koji pripovedač povezuje sa određenom predistorijom, nastojeći da ga objasni poklonicima popularne kulture i da mu prida sadržaj. Sentimentalnost i entuzijastičnost tog sadržaja – svojstvene i prvom romanu Marka Krstića, „Viktoriji“ – ponuđene su kao odgovor na oportunizam i ravnodušnost savremenog sveta.

Kada je, početkom sedamdesetih godina prošlog veka, Vidosav Stevanović, na okruglom stolu održanom u redakciji Dela, implicirao da je Kišova proza mogla da bude napisana bilo gde na svetu, u Stokholmu ili na Ognjenoj zemlji, on je na umu pre svega imao njenu ideološku prirodu, da je to proza u kojoj nema ničeg nacionalnog. Iako nije bez aluzija na naše istorijsko iskustvo – na ulogu Sjedinjenih Država u balkanskim sukobima ili na omraženu sintagmu „strani plaćenici“ – i za Krstićev „Mundo Libre“ bi se, u stvari, moglo reći isto; on bi se, naravno, mogao dovoditi u interpretativnu vezu sa romanima potere u srpskoj književnosti, poput Lalićeve „Hajke“, pa i Šćepanovićevih „Usta punih zemlje“, ali je njegova suština daleko od njih, na tragu neotrockističkih ideja svetske revolucije i transnacionalne ideologije, na kojem je bio i Danilo Kiš.

Autor: Vesna Trijić
Izvor: Književni magazin