Prikaz knjige „Istorija starog sveta“

Kao što je viđeno već mnogo puta, knjige koje se bave istorijskim temama često su, ili stručne i pisane više za kolege nego za širu publiku, ili previše „nestručne“, odnosno pisane senzacionalistički, kako bi što pre doprle do površno zainteresovanog čitaoca. Istoričari sa darom pripovedanja nisu česti i njihove knjige obično predstavljaju poslasticu za prave ljubitelje prošlosti. U slučaju Suzan Vajs Bauer imamo autora koji nije istoričar po obrazovanju, ali se ipak latio pisanja istorijske sinteze koja je zaista retka i među velikim imenima istorijske nauke. Istorija starog sveta je izazov u svakom pogledu, počev od nesigurnih i često nepovezanih arheoloških nalaza, zamagljene mitološke građe, pa do delimično rekonstruisanih i protumačenih zapisa. „Istorija starog sveta“ otkriva kako su nastajale i razvijale se prve civilizacije na širokom prostoru od Mediterana, Bliskog istoka, Indije i Kine sa pojedinačnim uvidima u svaku od njih. Predstavljena je u tri toma koja su i pored značajnog obima, lako čitljiva, a da je pri tom to sasvim ozbiljna knjiga, za današnje prilike neuobičajeno rasterećena komentara i citata što, u zavisnosti od čitaoca, može biti i vrlina i mana. Reference su date po  poglavljima, na kraju svakog toma. U svakom slučaju, ova trilogija namenjena je širokoj, obrazovanoj publici koja ima potrebu da razume razvoj ljudskog društva kroz pogled na sam osvit civilizacija. Oslanjajući se na pisane epove, pravne tekstove, privatna pisma, sudske istorije i dosada poznatu arheološku građu, Bauer gradi živu i privlačnu priču, ponekad se služeći slobodnijim pretpostavkama, ponekad anahrono tumačeći događaje starog veka, sagledavajući ih kroz današnje vrednosne sisteme, pa čak ih, ponekad, suprotstavljajući važećem naučnom mišljenju. Međutim, u ovom slučaju, kada autor pokušava da izgradi pitku, čitljivu priču, to najčešće ima opravdanje jer današnjem čitaocu umnogome olakšava razumevanje nastanka prvih civilizacija, njihovog napretka, pa i osnova koje su dala u formiranju modernih društava.



Iako se Bauer vodila poznatim i dostupnim autorima i dokazima, svakako treba reći da je ovo više književno delo i ne pretenduje da zameni, strogo uzevši, naučnu istoriju. Posebno je to izraženo u mnogobrojnim podnaslovima gde Bauer često ima „duhovite“ sugestije koje trebaju da, na neki način, povežu stare kulture sa današnjim, mada to često biva pogrešno interpretirano.

Kratka poglavlja, brza izmena teritorija, mape i vremenske linije, čine ovu trilogiju izuzetno dinamičnom i zanimljivom, a upoređenja, zasnovana na sličnosti, a ne na razlikama između novonastalih društvenih zajednica, doprinose boljem uvidu u pokretačke snage društva koje su od prapočetaka stvarale i vodile civilizaciju do današnjih dana.

U prvom delu autorka se bavi prvim poznatim tragovima civilizacija u oblastima oko reka Tigar i Eufrat, da bismo prostorno i vremenski nastavili uz deltu Nila, reku Ind i dolinu Žute reke u Kini, prvenstveno ističući promene koje nastaju u načinu upravljanja i vladanja. Od prvog poglavlja „Nastanak istorije“, preko „Početaka“ do trećeg dela „Borbe“, skoro sve je „prvo“: prvi pisani izvori, prve ratne hronike, prvi građanski rat, prvi epski junak, prvi reformator, prvi jednobožac itd. Nastankom, razvojem, a zatim i laganim gašenjem prvih civilizacija uobličena je prva knjiga ove obimne trilogije.

Druga knjiga je vreme prvog milenijuma pre naše ere čiji početak obeležava stvaranje prvih carstava u Kini i Indiji, velikog Asirskog carstva i vladavina cara Solomona. Niču mediteranske kolonije, grad Rim pokorava susede, a Buda i Konfučije, daleko na istoku, obeležavaju istoriju svojim učenjima. Polovinom ovog milenijuma uspinje se Persija kao najveća sila starog veka, a kraj knjige autorka posvećuje ratovima Persije i Grčke najavljujući mediteransku i evropsku dominaciju Rima.

Treću knjigu Bauer nastavlja sa makedonskim osvajanjima, prati niz preobražaja posle Aleksandrove smrti koji dovode do stvaranja država naslednica, Rima koji dominira Evropom i Mediteranom, čineći to sve vreme kao da uključuje reportere današnjih TV stanice koji izveštavaju sa događaja u Baktriji, Kini  ili Partiji. Stiče se utisak da su Rim i njegove borbe zauzele nesrazmerno više mesta negoli neki dalekoistočni primeri, što ravnotežni narativ zauzet u prvom tomu pomera ka evropskim i mediteranskim zemljama. U Judeji je razapet Isus Hristos, a kriza Rimskog carstva dovodi na tron cara Konstantina sa kime se ovo troknjižje završava.

Suzan Vajs Bauer se prihvatila zaista teškog zadatka da oživi depersonalizovanu praistoriju koja, osim ponekog imena, najčešće vladara ili narodnog junaka, ne prepoznaje lica, karaktere, htenja i mogućnosti, kao i svakodnevni život pripadnika tadašnjih civilizacija. Likovi izvučeni iz oskudnih arheoloških tragova, mitova i legendi, u njenoj interpretaciji deluju životno i razumljivo za današnjeg čitaoca. Ne samo mitski i legendarni likovi daleke prošlosti, već i oni oko njih postaju ljudi od krvi i mesa, sa svim problemima koje im život u njihovom dobu postavlja. Opremljena mnoštvom mapa koje pružaju jasnu geografiju velikih događaja i fotografija arheoloških fakata, „Istorija starog sveta“ vizualizuje ponekad zamornu priču o promenama vladara, širenja i opadanja država i doprinosi da jedno šturo i stručno štivo paralelno oživi jedan davni svet, zaturen po arheološkim nalazištima od Evrope do Dalekog istoka, najčešće razdvojenom i vremenski i prostorno. S obzirom na taj široki prostor koji pokriva, jedan od najvažnijih delova ove ambiciozne knjige su vremenske linije na kojima možemo lako uočiti razvoj pojedinih civilizacija i njihove vremenske korelacije, što opet omogućava stalan osećaj prožimanja vremena i kulturne povezanosti.

Sumirajući domete ove svojevrsne trilogije, možemo reći da je Bauer napisala opšti priručnik starog sveta za sve intelektualne radoznalce koji bi da steknu sliku o prvim civilizacijama i da, kad god imaju potrebu, podsete se detalja, što ovo delo zaista čini pravim  priručnikom popularne istorije.

Autor: Darko Daničić
Izvor: Književni magazin