O romanu „I grob i rob“ Vuka Draškovića

„Bolje grob nego rob!“, odjekivalo je tog, dvadeset sedmog marta 1941. godine centrom Beograda, kada je izvršen vojni puč zbog potpisivanja formalnog protokola sa silama Osovine, koji bi garantovao vojnu neutralnost Kraljevine Jugoslavije. „I grob i rob“ naziv je najnovijeg romana Vuka Draškovića, koji ovaj inicijalni poklič svodi na tragičnu parolu koja se kao prokletstvo i sudbina nadvila nad narodom sa ovih prostora i zloslutno odjekuje u svojoj zvučnosti.

I ovim romanom Drašković kao da sklapa kockice u mozaiku svog opusa. I sve u tom opusu vodi ka istom izvorištu i potpuno je nebitno iz koje polazne tačke se čitaju njegova dela – da li od poslednjeg ili prvog; iako su sasvim različita, sva vode ka centralnoj temi koja je uvek – ili masovno stradanje naroda ili tragedija pojedinca, patnja i nemoć pred zločinima, nevinim žrtvama i jednom zemljom koje više nema. I bolna razmišljanja da li je i kako moglo da bude drugačije.

„I grob i rob“ čini kompaktnu celinu sa prethodnim romanom, „Aleksandar od Jugoslavije“, i daje širu sliku jednog vremena, opisujući deceniju nakon stradanja kralja Aleksandra Karađorđevića, uključujući i epilog iz 1982. godine. Draškovića i ovog puta čitamo u jednom dahu. Majstor dijaloga, istorijskih i psiholoških uvida, naš savremenik romansijer zaseca duboko u složenost predratnih zbivanja i u njih živopisno i domišljato ugrađuje priču o tragičnoj sudbini Luke Jovanovića, novinara iz Velikog rata i urednika dnevnih novina, sa čijim likom smo se već upoznali i saživeli u prethodnom romanu. Ovakav spoj prikaza kompleksnih istorijskih dešavanja i ljudskog, tragičnog usuda emotivno angažuje čitaoca i ne dopušta mu da napravi pauzu u čitanju.

Šta donosi novi roman? Kao i uvek do sada, autor predstavlja novi ugao posmatranja činjenica, nove zaključke svojih istraživanja, navodi na razmišljanja i preispitivanja. Zašto Drašković smatra 27. mart najtragičnijim datumom srpske istorije? Kako je izgledalo suđenje ubicama kralja Aleksandra? Šta će se dogoditi Luki Jovanoviću, poznatijem kao Luka Mesečina, novinaru patrioti i savetniku kneza Pavla koji je želeo da ostane veran idealima svoga kralja i čiji dnevnici čuvaju i podatke o kojima nije smelo javno da se govori u to doba? Koga su lomile odluka srca i odluka razuma, tražeći u njima interes naroda i znajući da bi moralna odluka otvorila „kapije smrti i samouništenja“… Kako se knez Pavle Karađorđević snalazio u nemogućim okolnostima uoči Drugog svetskog rata… Kakav je bio Ivo Andrić u političkim krugovima… I napokon, ko su bili pravi inspiratori sloma Kraljevine Jugoslavije i kakvi su se zločini dogodili onima koji nisu podržavali komunizam…

I ne samo to. Pisac progovara kroz glavni lik Luke Mesečine i o zloupotrebi Kosovskog zaveta kojim se narod najlakše pozivao i poziva na stradanje, o višeslojnoj simbolici „Carstva nebeskog“, o žrtvi pogibije koja bi vodila ka „vaskrsnuću i divljenju čitavog sveta“. Između života i smrti, života zemaljskog ili carstva nebeskog, ideologija stradanja i vaskrsenja bila je, između ostalih, i ideologija crkvenog hrišćanstva kojoj se Mesečina oštro protivio.

On svoju religioznost i svog Isusa nosi u srcu. Razočaran netolerantnošću srpske Crkve prema drugim verama, baš kao i kralj Aleksandar Karađoređević pre njega, on progovara: „Hristos je moja vera… Svi su ljudi od istog oca. To je Isus. Ove podele na pravoslavce, katolike, protestante, muhamedance nisu od Hrista, nego su protiv njega.“

Hristov glas, toliko neophodan čovečanstvu, a kao ideal nedostižan običnom čoveku, stoji kao skup moralnih vrednosti koje ukazuju na pravi put i često ga možemo čuti u Draškovićevim romanima. Uprkos tome, junaci njegovih romana nisu bezgrešni. I Luka Mesečina, čije ime i nadimak podsećaju na „Luču mikrokozmu“, u jednom trenutku svoje patnje i nemoći, pokazuje svoj „suviše ljudski“ karakter i slabost, upravo u odnosima prema bližnjima svojim. Ali, ipak uspeva da se pridigne nakon posrnuća i da uprkos svom tamnom nagonu bude svestan pravog puta, kojim treba ići.

Zanimljiva je paralela koju povlači dr Ljubomir Ranković između završnog poglavlja romana „Aleksandar od Jugoslavije“ i pisanja Dostojevskog. On kaže: „Ovaj roman, osobito svojim epilogom Post mortem, koji je briljantan krešendo istorijske sage o velikom kralju, odaje svesnu ili podsvesnu zavisnost i uslovljenost Dostojevskim. Poema Veliki inkvizitor, koja predstavlja idejno i tematsko čvorište romana 'Braća Karamazovi', a koju je Fridrih Niče nazvao ‘biserom svetske književnosti’, ugnezdila se u završnom poglavlju Draškovićevog romana frapantno upadljivo, kao krilata bela ptica na vrh odžaka belog kraljevskog dvora.“

Slična uslovljenost Dostojevskim može se pronaći i u ovom, ali i u mnogim prethodnim romanima, upravo u načinu na koji protagonisti doživljavaju Hrista. F. M. Dostojevski je kritikovao takozvano crkveno hrišćanstvo, a duboko negovao figuru Hrista u srcu, kao simbola bezuslovne ljubavi, oprosta i mira. Dostojevski je bio osuđen na smrtnu kaznu zbog pripadanja kritički nastrojenom sloju intelektualaca, a kasnije mu je ta kazna preinačena u robiju od deset godina. Biblija je bila jedina knjiga koju su osuđenici mogli da imaju. Zanimljivo je i to da se Dostojevski od Biblije nije odvajao do kraja života. Najviše je čitao Jevanđelje po Jovanu, a naročito su ga, sudeći prema podvučenim delovima, zanimala mesta gde se govori o ljubavi.

Drašković nas često u svoje romane uvodi citatima iz Biblije. Tako i na početku najnovijeg, čitamo Isusove reči iz Jevanđelja po Luki (14: 31-32) gde se savetuju poniznost i molba za mir pred silama jačeg:

Koji car, kad pođe u rat da se sukobi sa drugijem carem, ne sjedne najprije i ne posavjetuje se da li je moćan sresti sa deset hiljada onoga što ide na njega sa dvadeset hiljada?

Ako li nije, on pošalje izaslanstvo dok je ona još daleko i moli za mir.

Shvatiti moćnu simboliku mitova, koji uvek sadrže „vapaj za Bogom“, toliko neophodan svim ljudima, kao što je pisao Džozef Kembel, američki pisac i jedan od najvećih poznavalaca mitologije u 20. veku, zadatak je nad svim zadacima, jer u njemu se nalazi skrivena snaga, traganje za smislom i značenjem, i „moćni je vodič ljudskog duha“.

Kembel, takođe, dodaje da smo mi kao pojedinci i društvo nezreli da se uzdignemo iznad mitologije koja nas vezuje za konkretno društvo i da jedina mitologija koja bi danas bila opravdana jeste planetarna. „Kad sa Meseca pogledamo na Zemlju, na njoj ne vidimo nikakvu podelu na nacije ili države. Ova slika bi, zapravo, mogla biti simbol nove mitologije koja treba da dođe… Mi takvu mitologiju nemamo.“

Vraćajući se kao društvo iznova Kosovskom zavetu, toliko divno opevanom u književnosti, sa jedne strane, a koji lako može biti zloupotrebljen u svrhu manipulisanja masama, autor pokazuje da sebe isključujemo iz istorijskog toka i tapkamo u mestu godinama.

Ako su se tim i takvim motivima služili „pravi inspiratori sloma Kraljevine Jugoslavije“, navodeći narod da bira između dva zla – groba ili roba, možda je najzad došlo vreme da se probudimo iz sna. Jer, uloga pisca i književnika nije samo da pripoveda priču koja živi u njemu, već i da izoštri našu percepciju i preispitivanjem pokaže novi put kroz život.

Autor: Ana Todorović Radetić
Izvor: samoobrazovanje.rs