Nebojša Jovanović: Od prve lopte do narodnih heroja

Prenosimo u celosti intervju sa Nebojšom Jovanovićem, autorom knjige „Beogradski Jevreji“, koji je objavljen u dnevnom listu Blic.



Vekovima proganjani, ali su se uvek poput feniksa uzdizali i davali nam lekcije o odgovornosti i veštinama. Na beogradskom tlu su od davnih dana, čak od 10. veka. Jevreji nisu bili samo „najveštiji trgovci“, niti samo „najpismeniji deo stanovništva“, već su tokom svetskih ratova ovi „Srbi Mojsijeve vere“ dokazali da su i veran prijatelj i saborac srpskog naroda.

Nebojša Jovanović nas kroz svoju knjigu „Beogradski Jevreji“, u izdanju Lagune, upoznaje sa ljudima koji su po mnogo čemu zadužili naš narod. Upoznaje nas sa njihovim progonom, sa padovima i usponima tokom perioda u kojem je srpska prestonica išla iz ruke u ruku od Turaka do Austrijanaca, ali i srpskih vladara Karađorđevića i Obrenovića, sa neprestanom borbom i bitkom za goli život u Drugom svetskom ratu, koji je iznedrio brojne heroje „Mojsijeve vere“. Saznajemo ko su bili Marsel Davidović, Lujo Davičo, Moša Pijade, Olga Alkalaj, Avram M. Ozerović, Hugo Buli, Leon Koen, Hajim S. Davičo, Šemaja Demajo... i brojni drugi Jevreji iz srpske prestonice koji su, zahvaljujući Jovanoviću, otrgnuti od zaborava. Nazivi ulica, škola i drugih ustanova nose imena mnogih od njih govoreći o bliskosti dva naroda, jevrejskog i srpskog.

Umnogome su Jevreji doprinosili razvoju Beograda. U ovom interesantnom štivu Nebojše Jovanovića možete pročitati da je Moša Mevorah bio prvi prodavac lozova u Beogradu, ali i da je Avram M. Ozerović bio prvi Jevrejin koji je postao narodni poslanik u Skupštini Srbije. A da li ste se pitali kome bi trebalo da zahvalimo što se danas igra fudbal u Srbiji? Odgovor na to pitanje je – Hugu Buliju. On je krajem 1895. godine doneo prvu fudbalsku loptu u Beograd i, piše Jovanović, sa članovima Sportskog društva „Soko“ organizovao prvu javnu utakmicu u proleće 1896. Tri godine kasnije osnovao je i Prvo sportsko društvo za igru loptom i, navodi pisac, iz svojih sredstava podigao igralište na Guberevcu. Poslednji romatičar ili „najromantičniji romantičar“, kako je nazvan, bio je slikar Leon Koen, piše Jovanović.

Ne smemo zaboraviti Marsela Davidovića koji je bio jedan od čuvenih cvetova naše snage – 1.300 kaplara iz Prvog svetskog rata, kao ni Mošu Pijade, učesnika Narodnooslobodilačke borbe, revolucionara, ali i slikara i novinara. Isidor Baruh i Pavle Pap proglašeni su, uz mnoge druge Jevreje, za narodne heroje.

Koliko je vremena bilo potrebno da se prikupe svi ovi, ali i mnoštvo drugih podataka i napiše knjiga „Beogradski Jevreji“, kako je birao o kome će pisati, kao i koja ličnost je njemu bila najinteresantnija, pitali smo autora Nebojšu Jovanovića, istoričara, književnika i urednika.

Kako ste odlučili da napišete knjigu o beogradskim Jevrejima i koliko Vam je bilo potrebno vremena za prikupljanje podataka za knjigu?

Pre trideset godina, kao mlad istoričar koji je već pisao prikaze i članke za stručne časopise o sremskim i beogradskim Jevrejima, imao sam priliku da radim i istražujem u arhivu Jevrejskog istorijskog muzeja u Beogradu. Tada sam napisao nekoliko radova na tu temu koji su objavljeni u jevrejskim časopisima i zbornicima radova Jevrejskog istorijskog muzeja. Kasnije sam se bavio mnogim drugim temama, ali sam se vraćao i Jevrejima, radeći u drugim muzejima i istražujući u arhivima u Beogradu, Novom Sadu, Šapcu, Sremskoj Mitrovici, ali i šire, u stranim arhivima. Ipak je centralno mesto u mojoj knjizi koju sam uobličio u poslednje dve godine zasnovano na građi iz bogatog arhiva Jevrejskog istorijskog muzeja. Ta tema me je oduvek inspirisala, ali je istorijska građa kao tema čekala svoje vreme da je uobličim u posebnu knjigu koja je sad pred čitaocima. Nekada mi je neko od važnih Jevreja iz tog vremena rekao da u meni vidi istoričara koji će kad-tad prvi napisati celovitu istoriju beogradskih Jevreja, i to se sada desilo. Utoliko je moje zadovoljstvo veće što sam ispunio želju i tih Jevreja koji su verovali u mene i što sam ispunio tu svoju stvaralačku želju.



Kojim kriterijumima ste se vodili prilikom selekcije ličnosti o kojima ćete pisati?

Osnovni kriterijum za izbor ličnosti koje sam opisao jesu javna obeležja Beograda koja nose imena po znamenitim i zaslužnim Jevrejima: nazivi ulica, škola, trgova, ustanova, ali i spomenici i spomen-ploče koje se nalaze u najstarijim gimnazijama u Beogradu. Na tim pločama vidimo, među mnoštvom Srba i pripadnika drugih naroda koji su dali svoje živote u dva svetska rata i balkanskim i turskim ratovima, veliki broj Jevreja koji su sa oduševljenjem branili Srbiju, Beograd, a pre toga oslobađali Staru Srbiju (Kosovo, Metohiju, Sandžak, Vardarsku Makedoniju, severnu Albaniju – prostore srednjovekovne srpske države), a u tim ratovima mnogi Jevreji postali su odlikovani heroji. Naravno, u knjizi nisu opisani svi junaci ili svi zaslužni Jevreji, ali su njihovi nazivi na imenima današnjih ulica ili škola u Beogradu predstavljali neku vrstu zadatog izbora kojim sam se vodio.

Koja ličnost iz knjige Vam je bila najinteresantnija kada ste prikupljali podatke o znamenitim Jevrejima?

Marsel Davidović, potomak stare beogradske porodice David, koja je kasnije svom prezimenu dodala „ović“ (druga grana iste kuće preziva se Davičo jer je knez Miloš iz milošte tako zvao svog omiljenog Davida u Beogradu). Marsel je bio jedan od čuvenih 1.300 kaplara iz Kolubarske bitke (1914), pešadinac koji se povlačio preko Albanije (1915), ratnik na Solunskom frontu (1916–1918), posle čega je završio dva fakulteta, u Grenoblu i Beogradu, i nikad nije primao vojnu penziju ili uživao neku povlasticu od društva; radio je svoj posao za platu do penzije. U Drugom svetskom ratu opet je učestvovao kao rezervni major i posle sloma kraljevske vojske bio je zarobljen, zatvoren, oslobođen i na kraju opet bio civil koji radi za platu i bez privilegija o koje su se otimali drugi. Bio je pomešanih osećanja što je kao Jevrejin izvukao živu glavu u vremenu kada mu je porodica stradala u Holokaustu.

Kao kakav arhetipski antički junak nije pridavao važnost „značaju svog života“ u vremenu kada su mnogo manje zaslužni od njega jurili za ogromnim penzijama i što većim stanovima u Beogradu koji je „oslobađan od svojih najbogatijih stanovnika“. Marsel je imao svoj stari porodični stan na uglu Knez Mihailove i 1.300 kaplara, u centru Beograda, u kojem je i umro, bez ijedne privilegije, očitavši moralnu lekciju svim doseljenim „plebejcima“ u Beogradu koji su živeli čak i u njegovom komšiluku, a nisu dobro znali ni šta znači ni ko su bili knez Mihailo ili 1.300 kaplara – jer im je rečeno da je to nekakva „velikosrpska propaganda i buržoazija“ o kojoj se ne vredi ni raspitivati. Oni su tako jednom „Srbinu Mojsijeve vere“ pred kućnim pragom vređali i nacionalna osećanja i istoriju Beograda za koju je izgubio sve članove svoje porodice i ostao sam sa svojim suprugom da konačno mirno provede ostatak života.

Možete li mi reći nešto više o uspehu knjige „Beogradski Jevreji“, budući da je među najčitanijima trenutno u Laguni?

Uspeh knjige verovatno je došao stoga što je pred čitaocima prva istorija beogradskih Jevreja, tema o kojoj se danas veoma malo ili sporadično zna, tek ponešto postoji sačuvano u narodnom sećanju ali ne i sistematično oblikovano u jednoj knjizi. Dobri radovi uglavnom su usmereni na temu Holokausta i Starog sajmišta. Prosečan građanin obično ne ide u arhive i ne čita stručne časopise, a sada ima sve na jednom mestu, pregledno napisano o deset vekova jevrejske istorije u Beogradu, koja je mnogo starija od srpske istorije u Beogradu, što je zanimljivo. Rat koji se trenutno vodi na Bliskom istoku izbio je tek po objavljivanju knjige i nema nikakve veze s mojom inspiracijom da napišem knjigu, ali svakako ta činjenica dodatno utiče na interesovanje čitalaca.

Da li pripremate još neku knjigu i, ako možete da otkrijete, o kojoj temi je reč?

Napisao sam knjigu o 500 najvažnijih ličnosti naše i opšte istorije, koje su obrađene i u našim školskim udžbenicima, ali u kontekstu lekcija gde nije dovoljno vidljiva biografija. Stvaran broj tih ličnosti je 1.378, a prvu verziju objavio sam još pre 20 godina sa tadašnjih 1.000 najvažnijih ličnosti u udžbenicima istorije. Za širu publiku prepolovio sam broj junaka i one neće biti u klasičnom leksikografskom obliku (dvostubačnom) već u jednostubačnom, kao klasična knjiga, ali sa svim bitnim ličnostiima koje su potrebne prosečnom građaninu da zna o njima i koristi ih i kao neku vrstu priručnika i koje su potrebne njegovoj opštoj kulturi. Nešto poput „Imenika klasične starine“, ali sa stvarnim istorijskim ličnostima od praistorije do danas, u nestandardnom leksikografskom obliku. Nadam se da će čitaoci Lagune imati 2024. godine takvu knjigu u svojim knjižarama, a posle i u svojim kućnim bibliotekama. Za decu i za odrasle u isto vreme.

Kako privući mlade knjizi?

Knjiga znači učenje. A učenje podrazumeva moralno uzdizanje. Svrha i smisao knjige je u znanju i moralnoj pouci, a ne u podilaženju lošem ukusu. Sve plemenite stvari su uvek lepše i privlačnije od loših, jer đavo nije kreativan i njegov domet je samo povremena zabuna u svakom sistemu vrednosti. Istorijskim sadržajima ponekad nedostaje dramski elemenat, a istorija se može bez sukoba sa svojom metodologijom ponekad prikazati i kao lepa priča koja ima svoje junake i svoju dramsku sadržinu.

Autor: Suzana Luković
Izvor: Blic