Kralj koji je postao grof: Milan Obrenović pretvorio je tursku vazalnu kneževinu u naprednu evropsku zemlju, ali...

O kralju Milanu Obrenoviću obično se misli kao o ne baš omiljenom vladaru, na koga je pokušano izvršenje nekoliko atentata. Međutim, Dejan Mihailović je autor koji je u svom prvom romanu „Podvizi i stradanja Grofa od Takova”, u izdanju Lagune, prikazao romansiranu biografiju ove istorijske ličnosti, kralja koji je Srbiju uveo među moderne evropske države, time što joj je obezbedio slobodu od turskog vazalstva.



Ova pripovest, nizom malo poznatih i zanimljivih epizoda, prati život kralja Milana od detinjstva, preko dolaska na presto posle ubistva kneza Mihaila 1868. godine, pa sve do smrti u Beču 1901. godine. Roman je nastao na osnovu dugogodišnjeg istraživanja arhivske građe, a kralj Milan je tu, kao književni lik, najpre čovek koji je izgradio modernu Srbiju, a završio kao izgnanik.
 
Početak vladavine Milana Obrenovića IV, uz namesništvo, obeležila je smrt kneza Mihaila, a Milanov naslednik Aleksandar takođe će biti surovo ubijen 35 godina kasnije. Da li je prvi novovekovni srpski kralj pre svega bio tragična figura naše istorije? Ili je pre bio veliki reformator?
 
Pre svega tragična figura, jer je išao ispred svog vremena, izvojevao nezavisnost Srbije i završio život kao izgnanik. Doveden je u Srbiju kao dečak usred školovanja u jednom pariskom liceju i sledeće 33 godine vladao Srbijom, najpre uz namesnike, zatim samostalno kao knez i kralj, i posle abdikacije zakulisno, kao vladar iz senke sina Aleksandra. Za to vreme pretvorio je tursku vazalnu kneževinu u naprednu evropsku zemlju, ali je uskoro, pod Karađorđevićima, njegova državotvorna ideja pokopana.
 
Njegov odnos sa frivolnom majkom pokazuje i njen poklon – majmunče u mundiru, dok su mu namesnici bili neka vrsta surogat roditelja?
 
Marija Katardži je bila plemkinja iz vlaške bojarske porodice, dvorska dama koja se posle rane smrti Milanovog oca, Miloša Jevremovog Obrenovića, radije bavila po evropskim dvorovima. Stoga je njegov stric knez Mihailo preuzeo staranje nad mladim Milanom i poslao ga na školovanje u Pariz. Posle ubistva kneza Mihaila doveden je u Beograd kao jedini muški pripadnik dinastije Obrenovića i vladao pod namesnicima dok je bio maloletan. Zanimljive su pojedinosti o obešenjacima iz kneževićevog dvorskog okruženja, ađutantima i ordonansima, koji su učili mladića pušenju, jahanju, lovu, kartanju i ljubavnim veštinama.
 
Vaša priča više je usmerena na spoljnu politiku kralja Milana, nego na njegovu unutarnju vladavinu. Da li je njegovo kasnije austrofilstvo bio jedan od razloga njegove omraze, posle prve zavere koja je doprinela tome da propadne u jedan smederevski klozet?
 
Kad je lađom krenuo put Krima, u prosidbenu misiju u Rusiju, u Smederevu su mu pretesterisali daske u jednom poljskom klozetu pa je upao u senkrup. Govorilo se da je taj „atentat“ maslo namesnika, opomena mladom knezu ko zapravo vlada Srbijom. Okrenuo se sasvim Austriji tek posle Sanstefanskog mira, kada je shvatio da od Rusije nema podrške ni pomoći. I iako je Austrija prva priznala Srbiju za kraljevinu, okretanje od Rusije nije dobro primljeno ni u Srbiji kod radikala, karađorđevaca i crkve, ni kod Srba izvan Srbije koji su Milana u svojoj patriotskoj štampi predstavljali kao prodanu dušu i izdajnika srpstva.
 
Dvostruki aršini carske Rusije pokazali su se i prilikom izbora neveste za srpskog, tada vazalskog, vladara?
 
Namesnici su nastojali da obezbede mladom knezu princezu iz dinastije Romanova, ali je ruski kancelar Gorčakov izjavio da nijedna ruska princeza ne može poći za jednog vazalnog kneza, utoliko pre što, po ciničnoj primedbi ondašnjeg ruskog poslanika na Porti Ignjatijeva, nijedan srpski vladar nije završio vladavinu prirodnim putem.


 
Jedan od „stranih ulagača” u Srbiji onoga doba bio je i kontroverzni Makenzi. Ko je on zapravo bio?
 
Makenzi je bio Škot po kome su Srbi jedan deo Beograda prozvali Englezovac. Gotovo dvadeset godina živeo je ovaj preduzimljivi filantrop u Beogradu, stekavši prijatelje i ugled u ondašnjem beogradskom društvu. Otkupio je „Simićev majur”, vračarsku padinu iznad Slavije, parcelisao je i prodavao parcele imućnim Beograđanima koji su na njima zidali kuće i s vremenom stvorili jednu respektabilnu gradsku četvrt. Makenzi je bio član engleskog Kraljevskog biblijskog društva i na Slaviji je podigao čuvenu Salu mira, gde su održavana naučna, politička i teološka predavanja. Na to se srpska crkva zgražavala, iako joj je Makenzi poklonio vračarski plato za izgradnju Hrama Svetog Save, čime se upisao među njegove prve dobrotvore. Makenzi je otvorio i pansion i restoran gde se služio samo čaj, ali ih je naš svet zaobilazio jer su smatrali da čaj piju samo bolesni. Veselin Čajkanović primetio je da Srbi i nemaju pravu religiju, nego sujeverje, što je po njemu imalo za posledicu izvesnu moralnu neosetljivost i nezrelost.
 
Veliki deo romana zauzima i problem izgradnje prve srpske železnice, takozvanog „gvozdenog puta”, što je bilo zapravo pravo političko pitanje odnosa Srbije prema velikim silama?
 
Izgradnja „gvozdenog puta”, radi povezivanja Beča i Carigrada bila je srpska obaveza prema Velikim silama posle priznavanja nezavisnosti 1878. godine. Ali u radikalskoj i patrijarhalnoj Srbiji ova obaveza stvorila je plodno tle za brojne teorije zavere, između ostalog, i takvu da pruga duž Morave ima za cilj da podeli Srbiju na zapadnu i istočnu, austrijsku i tursku.
 
Vaša pripovest beleži učitelje, čak i literaturu, koji su uticali na razvoj budućeg vladara. Jedna knjiga, autora Lazala, imala je poseban uticaj na njega. Malo se govori o kralju Milanu kao kolekcionaru dela francuskog impresionizma, ali i o umetničkoj zbirci koja je posle njegove smrti rasparčana?
 
Milan je bio strastveni kolekcionar slika evropskog akademizma i impresionizma s kraja 19. veka. Na dve aukcije u Beču i Londonu, međutim, tri godine posle zatiranja dinastije Obrenović, kraljica Natalija, tada francuska opatica, prodala je čitav jedan muzej: 210 slikarskih dela iz Milanove kolekcije, dvorski nameštaj, ukrasne i trofejne predmete, nakit, srebrninu... Poklanjala je čak dragocene umetničke slike iz Milanove kolekcije svojim sobaricama.
 
Šta o kralju Milanu govori i podatak da je kasnije bio samo Grof od Takova?
 
Milan se u Beču, Londonu i Parizu s kraja 19. veka kretao u aristokratskim krugovima i predstavljao kao Grof od Takova. Tako je prikazan i u filmu o Tuluz-Lotreku Džona Hjustona „Mulen ruž” iz 1953. godine. Ipak, on se za sve vreme vladanja svog sina Aleksandra vraćao u Srbiju i iz drugog plana vodio državne poslove i stvarao modernu srpsku stajaću vojsku, koja će se proslaviti u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Nepunu godinu posle Aleksandrove odluke da zabrani Milanu povratak u Srbiju i mimo volje svojih roditelja oženi se Dragom Mašin, nesrećni ekskralj je umro u Beču, od zapaljenja plućne maramice u 46. godini.
 
Autor: Marina Vulićević
Izvor: Politika